W ¿yciu spo³ecznym dzisiejszego Nowego wa¿ne miejsce zajmuje niewielki budynek przy alei 3 Maja, w którym znajduje siê przedszkole samorz±dowe. Kolejne pokolenia ma³ych nowian otrzymuj± tu swe pierwsze edukacyjne szlify. Jednak tylko w ¶wiadomo¶ci nielicznych mieszkañców budynek nadal funkcjonuje jako Dom Hallera i nieod³±cznie wi±¿e siê z dzia³alno¶ci± gniazda Towarzystwa Gimnastycznego Sokó³ w Nowem.
Towarzystwo Gimnastyczne Sokó³ by³o jedn± z najprê¿niej dzia³aj±cych organizacji sportowych w Polsce okresu miêdzywojennego. Zdrowe cia³o i duch Pierwsze gniazdo na terenach polskich powsta³o we Lwowie w 1867 r. G³ównym celem powsta³ej organizacji by³o podtrzymywanie i kszta³towanie polskiej ¶wiadomo¶ci narodowej oraz rozwój kultury fizycznej i sportu. Te warto¶ci doskonale oddaje has³o: w zdrowym ciele - zdrowy duch. Nowe gniazda powsta³y najpierw na terenie zaboru austriackiego, a od roku 1885 na terenie zaboru pruskiego. Cz³onkowie towarzystwa - druhowie - ubierali siê w strój z³o¿ony z czapki rogatywki i munduru nawi±zuj±cego do polskiej tradycji narodowej. Ubiór ten zaprojektowa³ Artur Grottger. Atrybuty organizacji: mundury, odznaki, sztandary - podkre¶la³y nie tylko jej narodowy charakter, ale nadawa³y tak¿e cech organizacji wojskowej. Po odrodzeniu siê pañstwowo¶ci polskiej dosz³o do zjednoczenia organizacji dzielnicowych i powstania Zwi±zku Towarzystw Gimnastycznych Sokó³ w Polsce. Powojenne odrodzenie Pierwsze ko³a - gniazda Soko³a na terenie powiatu ¶wieckiego powsta³y w ¦wieciu, Nowem, Osiu i Grucznie ju¿ przed pierwsz± wojn± ¶wiatow±. Wybuch wojny spowodowa³, ¿e dzia³alno¶æ gniazd zosta³a zawieszona, a wielu jej cz³onków wcielono do wojska pruskiego. Odrodzenie dzia³alno¶ci towarzystwa zwi±zane by³o z zakoñczeniem I wojny ¶wiatowej oraz powrotem ziemi pomorskiej do Polski w roku 1920. Inauguracyjne zebranie cz³onków nowskiego gniazda odby³o siê 8 stycznia 1922 r. Pierwszym prezesem zosta³ jeden z inicjatorów spotkania druh Klemens Ja¿dzewski, a naczelnikiem Feliks Szuflitowski. Do organizacji przyst±pi³o 39 cz³onków. Sprzêt niezbêdny do æwiczeñ sportowych, gniazdo przejê³o po zlikwidowanej niemieckiej organizacji sportowej, której cze¶æ cz³onków przyst±pi³a do Soko³a. Pod wzglêdem organizacyjnym ko³o nowskie nale¿a³o do III okrêgu Dzielnicy Pomorskiej. W grudniu 1927 r. zosta³ powo³any okrêg XI - ¶wiecki. Skupia³ on 10 gniazd, w których dzia³a³o 707 sokolich druhów. Sport i patriotyzm Podstawowym polem dzia³alno¶ci Soko³a by³ sport. Latem æwiczenia sportowe odbywa³y siê na boisku znajduj±cym siê nieopodal siedziby gniazda. Zim± druhowie æwiczyli w sali gimnastycznej szko³y powszechnej. Okazj± do rywalizacji sportowej, a tym samym do sprawdzenia swych gimnastycznych umiejêtno¶ci, by³y okrêgowe, dzielnicowe oraz ogólnokrajowe zjazdy sokolstwa. Najwiêkszym zlotem zorganizowanym w Nowem by³ zlot okrêgowy w 1938 r., na który przyby³o 230 uczestników. Zawody sportowe stanowi³y te¿ nieod³±czny element lokalnych ¶wi±t. Cz³onkowie Soko³a rywalizowali wtedy z innymi miejscowymi dru¿ynami sportowymi. Obok sportu wa¿nym elementem dzia³alno¶ci by³y imprezy o charakterze kulturalnym, towarzyskim i patriotycznym. Nie ma Soko³a Prê¿na dzia³alno¶æ Towarzystwa Gimnastycznego Sokó³ w Nowem przerwana zosta³a przez wybuch drugiej wojny ¶wiatowej. Wychowanie odebrane w sokolim gnie¼dzie zaowocowa³o patriotyczn± postaw± jej cz³onków w najtrudniejszych chwilach hitlerowskiej okupacji. Po drugiej wojnie ¶wiatowej, na skutek niechêci komunistycznych w³adz, gniazdo Soko³a nie odrodzi³o siê. ZBIGNIEW LORKOWSKI
Autor korzysta³ z informacji zawartych w pracy Zdzis³awa Pawluczuka Zarys dziejów Towarzystw Gimnastycznych Sokó³ w Gdañsku, na Kaszubach i Kociewiu w latach 1894-1939, Andrzeja Boguckiego TG Sokó³ na Pomorzu oraz materia³ach Archiwum Pañstwowego w Bydgoszczy.
